ՈՒզում եմ հավատալ, որ ներքևի շարքի ծայրում նստած շեկ զորականը ԱԼԵՔՍԵՅ ԿՈԼՄԱԿՈՎՆ է: Այս մարդուց որևէ հիշատակ, որևէ լուսանկար չի պահպանվել: Ինչպե՞ս ու որտե՞ղ ավարտեց իր օրերը: Ինքը վկայում է, որ վերջում, 1919-ի ապրիլին, սիբիրյան ամբողջ վաշտից ողջ էին մնացել երկու արևմտահայ զինվոր և ինքը: Վկայում է, որ այդ զինվորները որոշեցին գնալ Ռուսաստան, իսկ ինքը մնաց փոքրիկ Հայաստանում, որի ազատագրության համար մի ամբողջ տարի հոգի էր տվել Անդրանիկի հրամանի տակ: Մեզ համար մի շատ թանկ բան էլ է վկայում: Ասում է, որ 1917-18-ին, երբ ռուսական զորքերը հեռանում էին Հայաստանից, իրենց հետ տանում էին Անդրանիկի լեգենդը: Ինքը հեռավոր Իրկուտսկում լսեց Անդրանիկի մասին, լսեց ու զարմացավ, թե ո՞վ է այդ մարդը, որի անունով են երդվում կազակները՝ Կովկասից մինչև Սիբիր: Լսեց ու որոշեց հասնել Կովկաս, մտնել Անդրանիկի հրամանի տակ: ՈՒ կովկասյան թշվառության մեջ ճանաչեց աշխարհի ամենահզոր ու ամենադժբախտ զորավարին: Ճանաչեց ու որդիական սիրով մինչև վերջ նվիրվեց նրան ու նրա հայրենիքին: Այս մարդու անունն առանց վարանելու կարելի է դնել ամենանվիրական հայերի կողքին: Նույնիսկ նրա կողքին, ով առաջինը ձեր մտքով անցավ: Լսենք նրա վկայությունը Անդրանիկի վերջին զորամասի կազմավորման մասին (1918թ., մարտ-ապրիլ, Թիֆլիս):

Օրերս լույս ընծայեցինք մալթացի ժամանակակից գրող Թրևոր Զահրայի պատմվածքների՝ ,,Երեկոյան ժամերգություն,, խորագրով ժողովածուն («Ոգի-Նաիրի» հր., թարգմանիչ՝ Աստղիկ Աթաբեկյան: Գիրքը էլեկտրոնային ձևաչափով կարող եք տեսնել այստեղ՝ https://vogi-nairi.am/hy/books/): Տարբեր տարիքի ընթերցողները ժողովածուում կգտնեն հաճելի, գեղեցիկ, սրտահույզ տասնյակ պատումներ: Ես, սակայն, ուզում եմ ուշադրություն սևեռել դժվարաթեմա մի պատմվածքի վրա, որ կոչվում է «Արմավի կղզի»:

«Հարսանիք լեռներում» անունով կնքված ռազմական հանճարեղ գործողությունը հայի հաղթանակի խորհրդանիշ դարձավ 31 տարի առաջ: Ծնկած չապրելու համար իրենց կյանքը տվեցին բազում երիտասարդներ՝ այդպես էլ իրականություն չդարձնելով սեփական հարսանիքը վայելելու հնարավորությունը:

Այսօր քչերն են մտածում, թե ինչ է իրենից ներկայացրել և ներկայացնում երիտթուրք ֆաշիստ Մուստաֆա Քեմալ փաշայի կամ «Աթաթուրքի» «արդիականացված», «աշխարհիկ Թուրքիայի» մոդելը։ Անհեթեթ է, չէ՞, թե ինչու մայրական կողմից հրեան (ԶԼՄ-ները գրում են նաև հույն, կամ հայրական կողմից հրեա) պետք է դառնար «թուրքերի հայրը»՝ Աթաթուրք: Ըստ երևույթին, սա սատանայական ծրագիր էր։ Շատ հեղինակներ են անդրադարձել, այսպես կոչված, «Հայոց ցեղասպանության առեղծվածին», քանի որ, ուզես թե չուզես, սկսում ես մտածել այն մասին, որ երիտթուրքերի («Իթթիհադ-վե-թերեկի») կուսակցության պարագլուխների ճնշող մեծամասնությունը շուռ տված հրեաներ էին՝ դյոնմե, որոնք հուդայականությունը փոխարինել էին իսլամով․ իբրև թե փոխարինել էին: Քանզի նորահայտ թուրքերը, նորահայտ սուննի մահմեդականները գործել են բացառապես սիոնիստ հրեաների օգտին։ Եվ դա սկսվեց հենց հայերի, հույների, ասորիների, եզդիների ցեղասպանությունից, ավելի ուշ՝ Դերսիմի պարսիկների (ավելի հաճախ նրանց անվանում են նաև զազա քրդեր…) և նախկին Օսմանյան կայսրության տարածքում գտնվող մյուս ոչթուրք ժողովուրդների ցեղասպանությունից…

1939 թվականի համամիութենական մարդահամարի տվյալներով Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի (ԼՂԻՄ) բնակչությունը կազմում էր 150 838 մարդ, որից 90 %-ը հայեր էին (135 754 մարդ)։

Մարդկային քաղաքակրթութեան պատմութիւնը լեցուն է հաւաքական ոճիրներու, տեղահանութիւններու տխուր էջերով: Ոմանք միտումնաւոր նետուած են մոռացութեան աղբանոցը: Մարդկային արդարութիւնը տակաւին կը զլանայ իր գնահատականը տալու հայ ժողովուրդին դէմ կազմակերպուած եւ գործադրուած ցեղասպանութեան:

Պրահայում, կառավարիչը Ստալինի վերաբերյալ բարբաջում էր, և դա ուներ մեկ նպատակ` Մոսկվա գնալուց և մայիսի 9-ի Հաղթանակի տոնից առաջ, նոր հակառուսական ալիք բարձրացնել: Նա փորձ արեց հաղթանակի սիմվոլ հանդիսացող Ստալինի կերպարը նվաստացնել (այդ հեքիաթը, որ նա ընկած է եղել օգտագործել են լիբերալ գործակալները, Ստալինին վարկաբեկելու համար), փորձ արեց նաև հարցականի տակ դնել Ստալինի կարևորագույն դերը Հայրենական մեծ պատերազմում, և դա անում է Պրահայում, այսինքն Եվրոպայում:

Գնդապետ Թորգոմ: Սա այն խենթն էր, որի նմանների գալուստին կարոտ մնացինք: Իսկական Անդրանիկյան: Աներևակայելի հանդուգն զորական, որը գոնե պատմական մի պահի խառնեց, տակնուվրա արեց ժամանակի բոլոր դավաճանների հայրենատվական հաշիվները:

Կար ժամանակ, լիբանանցիները համաժողովրդային միջոցառումներով, ցասումի եւ յանձնառութեան վերանորոգ ուխտով կ'ոգեկոչէին Նահատակաց Օրը:

Ճշմարիտ արվեստագետներն աշխարհի հետ խոսելու աստվածային շնորհներ ունեն: Երաժիշտը մեղեդիներով է խոսում, քանդակագործը՝ քարերեն, գրողը՝ խոսքով, նկարիչը՝ գույներով: Ի վերջո, բոլորի ասելիքը նույնն է՝ բայց յուրովի: Բնաշխարհիկ գեղանկարիչ Հրանտ Թադևոսյանը բնության հրաշք գույները ծիածանում է կտավին և խոսում ժամանակի հետ: